Περί βιβλίων, από τον Αλέξανδρο Σακελλαρίου

Τι να γράψει κάποιος εν έτει 2015 για τα βιβλία; Στην εποχή των ηλεκτρονικών υπολογιστών και του διαδικτύου έχουν μέλλον τα βιβλία ή θα οδηγηθούν στα μουσεία ή στην πυρά, όπως στο δυστοπικό μυθιστόρημα του Ρ.Μπράντμπερι ‘Φαρενάιτ 451’, όπου η συγγραφή απαγορεύεται; Οι απόψεις περί βιβλίων και ανάγνωσης είναι αντικρουόμενες και πέραν των επιστημονικών ερευνών σχετικά με τη αύξηση ή τη μείωση της ανάγνωσης, συγγραφείς και φιλόσοφοι έχουν γράψει για τα βιβλία και τη βιβλιοφιλία. Ο Τζ. Στάινερ υποστήριξε ότι ο χώρος της ανάγνωσης στον ευρωπαϊκό πολιτισμό οδεύει προς συρρίκνωση, ενώ ο Ου. Έκο έχει γράψει ότι αν και είναι αλήθεια ότι πλέον ο κόσμος σήμερα βλέπει πολλή τηλεόραση και ασχολείται με το διαδίκτυο, εντούτοις τυπώνονται πολλά περισσότερα βιβλία και ανοίγουν μεγάλα βιβλιοπωλεία, στα οποία πολλοί νέοι αν μη τι άλλο τα ξεφυλλίζουν.

Τα βιβλία εξακολουθούν πάντως να αποτελούν στοιχείο της ταυτότητάς του αναγνώστη και ιδίως του συλλέκτη τους. Όσοι διαθέτουν εκτενείς βιβλιοθήκες στο σπίτι τους μπορούν να το κατανοήσουν αυτό, αν και όπως γράφει ξανά ο Έκο, ο βιβλιόφιλος, ιδίως εκείνος που συγκεντρώνει σύγχρονα βιβλία, είναι εκτεθειμένος στους κινδύνους του βλάκα, που μπαίνοντας σπίτι του θα τον ρωτήσει: Τι πολλά βιβλία; Τα έχεις διαβάσει όλα; Προφανώς όχι, και συνήθως αυτές είναι οι τύψεις εκείνου που διαθέτει μεγάλη ποικιλία βιβλίων, ότι ίσως ποτέ δεν θα καταφέρει να τα διαβάσει όλα για να μην αναφέρω ότι συχνά λησμονεί εάν έχει στην κατοχή του κάποιο βιβλίο και ορισμένες φορές πρέπει να ανατρέξει στη βιβλιοθήκη του για να βεβαιωθεί, αν δεν το έχει αγοράσει ήδη για δεύτερη φορά.

Το βιβλίο, λοιπόν, και παρά την ραγδαία αύξηση των ψηφιακών του μορφών, το τυπωμένο δηλαδή βιβλίο, δεν νομίζω ότι μπορεί ποτέ να ξεπεραστεί. Η ανάγνωση ενός βιβλίου μπορεί να γίνει οπουδήποτε και οποτεδήποτε, δεν χρειάζεσαι σήμα για να συνδεθείς στο διαδίκτυο, δεν σε ενδιαφέρει να έχεις φορτισμένη μπαταρία στο τάμπλετ ή στον υπολογιστή σου, μπορείς να το διαβάσεις με ένα κερί στο μισοσκόταδο. Το βιβλίο μπορείς να το μυρίσεις, να το αισθανθείς, να το ψηλαφήσεις. Δεν νομίζω ότι για έναν βιβλιόφιλο μπορεί να συγκριθεί η αναζήτηση βιβλίων σε ατμοσφαιρικές βιβλιοθήκες ή στα σκονισμένα, υπόγεια και υγρά ράφια ενός παλαιοβιβλιοπωλείου και κυρίως η ικανοποίηση της ανακάλυψης ενός παλαιού αντιτύπου εξαντλημένου πια ή μιας έκδοσης μοναδικής με την ανάγνωση ενός ψηφιακού βιβλίου.         

Μπορώ σίγουρα να σκεφτώ ανθρώπους που ισχυρίζονται ότι με τα ψηφιακά βιβλία εξοικονομούν χώρο, αλλά δεν μπορώ να σκεφτώ κανέναν πραγματικό βιβλιόφιλο να εκφράζει ικανοποίηση για το άρωμα που αναδίδει ένα ψηφιακό βιβλίο ή για την ταύτισή του με ένα ψηφιακό βιβλίο. Τα βιβλία, άλλωστε, αποτελούν και υλικά αντικείμενα με τα οποία συχνά οι βιβλιόφιλοι και βιβλιοφάγοι ταυτίζονται, αρκετά από αυτά γίνονται τα αγαπημένα τους και θέλουν να τα έχουν πάντα κοντά τους και να τα συμβουλεύονται. Είμαστε σίγουρα τα βιβλία μας και δεν μπορώ να σκεφτώ τον εαυτό μου χωρίς τα σχεδόν 3100 βιβλία μου. Αποτελούν επέκταση του εαυτού μου, του ίδιου μου του σώματος.Το κάθε ένα από αυτά ακόμα κι αν δεν το έχω διαβάσει και ίσως δεν το διαβάσω ποτέ το θεωρώ μέρος της προσωπικότητάς μου, ακόμα κι αν διαφωνώ ρητά με τον συγγραφέα του. Τα νιώθω να με κοιτούν από τα γεμάτα ράφια αγωνιώντας ποιο θα είναι το επόμενο που θα διαβαστεί. Το βιβλίο είναι ένας πιστός σύντροφος και συνεργάτης, ένας φίλος και κυρίως το εργαλείο εκείνο που μπορεί να σου ανοίξει πολλές προοπτικές για το μέλλον και το στοχασμό σου. Το έντυπο βιβλίο ιδίως θα ζητήσει την πλήρη σου αφοσίωση, χωρίς περισπασμούς σε emailκαι κοινωνικά δίκτυα. Εκεί καθισμένος, βυθισμένος στην πολυθρόνα σου με ένα ποτήρι κρασί ή ένα ζεστό τσάι, θα χαθείς στις σελίδες του, θα βυθιστείς στις σκέψεις που σου προκαλεί και αφού το κλείσεις θα αναζητήσεις το επόμενο. Μακριά από τις σύγχρονες ταχύτητες και την αγχόνη της επίτευξης των πάντων χθες, το έντυπο βιβλίο αποτελεί και μια άσκηση στην διατήρηση ή ίσως καλύτερα στην αναζήτηση του χαμένου χρόνου.

Αλέξανδρος Σακελλαρίου

Δρ. Κοινωνιολογίας, μετα-διδακτορικός ερευνητής Παντείου Πανεπιστημίου