Ποιο το ψέμα, ποια η αλήθεια μέσα από τα παραμύθια, από την Σοφία Πολίτου - Βερβέρη

Αυτή η στροφή είναι μία από τις πρώτες που τραγουδώ στα παιδιά όταν έρχονται ν’ ακούσουν και να παίξουν με τα παραμύθια. Θυμάμαι ακόμα τον πατέρα μου να με κρατά αγκαλιά στο μπαλκόνι του σπιτιού μας, να κοιτάμε το φεγγάρι και να μου λέει το παραμύθια με τα τρία φορέματα, το ένα ο ουρανός με τ’ άστρα, το άλλο η γη με τα λουλούδια, το τρίτο η θάλασσα με τα ψάρια. Εκείνη τη στιγμή, ένιωθα πως ό, τι μου αφηγούταν ήταν η μοναδική αλήθεια.

Τι είναι το παραμύθι και ποια η σχέση του με την παράδοση;

Παραμύθι θα πει παρηγοριά, παραμυθία, μαγικό καταστάλαγμα της κάθε στιγμής ανά τους αιώνες, της φυσικής δράσης, της ανθρώπινης αντίδρασης. Το παραμύθι γίνεται ανατρεπτικό ενάντια στην εκάστοτε άρχουσα τάξη, προσωποποιεί και εξατομικεύει διαφορετικά στοιχεία, είναι λιποτάκτης του χωροχρόνου, βηματίζει αδιάκριτα μεταξύ του χθόνιου και του υποχθόνιου κόσμου και χαρίζει ρόλους τόσο σε ανθρώπους όσο και σε ζώα, λουλούδια ή στοιχεία της φύσης.

Μύθος και παραμύθι, πραγματεύονται τα «όρια», όμως με διαφορετικό τρόπο. Οι ήρωες του μύθου υπερβαίνουν τα ανθρώπινα όρια και τιμωρούνται γι’ αυτό, έτσι ο μύθος έχει συνήθως κακό τέλος.

Το παραμύθι παίζει με τα όρια ανάμεσα στο θεμιτό και το αθέμιτο, πάνω απ’ όλα μιλάει για τη μετάβαση από τον κόσμο της φύσης στον κόσμο του πολιτισμού, από τον κόσμο του παιδιού στον κόσμο της ενηλικίωσης. Γι’ αυτό και ο ήρωας του παραμυθιού πρέπει να ξεπεράσει τα «όρια» και η μετάβαση αυτή έχει πάντα καλό τέλος.

Το παραμύθι παραδίδεται ευλαβικά από γενιά σε γενιά με τον προφορικό λόγο, με τον γλωσσικό ρυθμό, με την ανεπιτήδευτη θεατρικότητα του αφηγητή. Παραμύθι και παράδοση, συγκοινωνούντα δοχεία που χωρίς αυτά χανόμαστε, παραστρατίζουμε, σβήνονται τα ίχνη μας.

Με την παράδοσή μας να θεμελιώνεται στους αρχαίους ελληνικούς μύθους και ν’ αναπνέει μέσα από τα δημοτικά μας τραγούδια, φαίνεται αδιανόητος ο χωρισμός του παραμυθιού από αυτήν.

Ειδικά το λαϊκό παραμύθι, κύριος εκφραστής των κατορθωμάτων, των περιπετειών, της καθημερινότητας, των συναισθημάτων του λαού μας, είναι ένας ζωντανός οργανισμός που, μελετώντας το, μας τροφοδοτεί με στοιχεία για το παρελθόν μας, το παρόν μα και το μέλλον μας.

Εμείς, στις μέρες μας, πού βρισκόμαστε; Από ποια μεριά ακούμε τα παραμύθια; Αφηνόμαστε να μας αφηγούνται ή να μας ... παραμυθιάζουν;

Το παραμύθι είναι λόγος και γυρίζουμε σε αυτό γιατί έχουμε ανάγκη την επικοινωνία και γιατί όλο και περισσότερο αισθανόμαστε την ανάγκη να αντισταθούμε στην κυρίαρχη ηλεκτρονική εικόνα και την ψηφιακή επικοινωνία.

Το πολιτισμικό βάρος και η διάδοση ενός παραμυθιού εξαρτάται από την αφηγηματική δύναμη του παραμυθά, αλλά και από τις προτιμήσεις και τις απόψεις που έχει το ακροατήριό του μέσα σε μια τοπική κοινωνία. Μέσα από τον λόγο, αλλά και τις χειρονομίες, τη στάση του σώματος, το βλέμμα, τον ρυθμό της φωνής, καλείται να αποδείξει ότι το παραμύθι είναι λόγος προφορικός, παλιός, οικουμενικός, επαναστατικός, ποιητικός, συμβολικός, μύησης και απελευθέρωσης.

Εύχομαι οι νέες γενιές ανθρώπων να επαναπροσδιορίσουν τη θέση τους μέσα στη φύση, στη Γη, στο σύμπαν και να πορευτούν ελεύθεροι και δυνατοί πάνω από κάθε σύμβαση και μετάλλαξη, με συνοδοιπόρο και τα παραμύθια.